Trong quá trình trưởng thành, nhiều trẻ có xu hướng đổ lỗi cho người khác khi gặp phải khó khăn hoặc khi làm sai điều gì đó. Hành vi này là một phản ứng tự nhiên, quá trình trẻ học hỏi về trách nhiệm và sự tự nhận thức.

Tuy nhiên, việc hiểu rõ nguyên nhân và cách phản ứng phù hợp từ phía phụ huynh là rất quan trọng để giúp trẻ phát triển một cách tích cực.

Trẻ nhỏ, chưa phát triển đầy đủ khả năng nhận thức về hành động và hậu quả, có thể chưa hiểu rằng hành động của mình có thể gây ra những tác động đến người khác.

Ảnh minh họa.

Khi trẻ cảm thấy bị áp lực hoặc sợ hãi về hậu quả, dễ đổ lỗi cho người khác như một cách để tự bảo vệ mình khỏi sự chỉ trích hoặc trừng phạt.

Hay trẻ nhìn thấy bố mẹ hoặc người lớn khác đổ lỗi cho nhau trong các tình huống khó khăn, mặc định đó là hành vi chấp nhận được.

Về vấn đề này, chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi đưa ra lời khuyên hữu ích giúp bố mẹ phản ứng khéo léo hơn trong những tình huống trẻ cố ý đổ lỗi về người khác, cũng như có phương pháp điều chỉnh hành vi trẻ phù hợp, phát triển tính cách theo hướng lành mạnh.

Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.

Tại sao trẻ thường đổ lỗi cho bố mẹ khi gặp khó khăn? Điều này ảnh hưởng đến mối quan hệ gia đình như thế nào? 

Trẻ thường đổ lỗi cho bố mẹ khi gặp khó khăn do nhiều nguyên nhân liên quan đến sự phát triển tâm lý, cảm xúc và cách nhận thức thế giới xung quanh. Một trong những lý do chính là trẻ chưa đủ khả năng kiểm soát cảm xúc và chịu trách nhiệm cá nhân.

Khi gặp khó khăn, trẻ có xu hướng tìm một “đối tượng” để đổ lỗi nhằm giảm bớt căng thẳng hoặc cảm giác tội lỗi. Ngoài ra, trẻ thường xem bố mẹ là người chịu trách nhiệm chính cho mọi vấn đề trong cuộc sống của mình, dẫn đến việc quy kết lỗi sai cho bố mẹ khi mọi thứ không diễn ra như mong đợi.

Đặc biệt, do sự phụ thuộc vào bố mẹ về tài chính, cảm xúc và các quyết định, trẻ dễ dàng cho rằng lỗi nằm ở bố mẹ thay vì chính bản thân. Môi trường gia đình cũng đóng vai trò quan trọng: nếu bố mẹ thường xuyên chỉ trích hoặc áp đặt, trẻ có thể hình thành thói quen đổ lỗi như một cách tự vệ. Ở tuổi vị thành niên, khi trẻ bắt đầu tìm kiếm sự độc lập, bố mẹ đôi khi bị xem là rào cản, làm tăng xu hướng đổ lỗi.

Hành vi này có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến mối quan hệ gia đình. Đầu tiên, nó dễ dẫn đến căng thẳng và xung đột giữa bố mẹ và con cái, bởi bố mẹ có thể cảm thấy bị chỉ trích không công bằng.

Nếu điều này diễn ra thường xuyên, sự gắn kết gia đình có thể suy giảm, khiến trẻ cảm thấy không được lắng nghe, trong khi bố mẹ trở nên mất đồng cảm với con.

Hơn nữa, trẻ đổ lỗi liên tục mà không được hướng dẫn cách chịu trách nhiệm có thể hình thành tâm lý tiêu cực, phát triển tư duy nạn nhân và thiếu kỹ năng giải quyết vấn đề. Điều này cũng làm gia tăng nguy cơ trẻ và bố mẹ bị xa cách về mặt giao tiếp, đặc biệt khi trẻ trưởng thành.

Trẻ nói “Lỗi là tại bố/mẹ!” phụ huynh nên phản ứng thế nào? (Chuyên gia có thể gợi ý câu bố mẹ đối đáp với trẻ) 

Khi trẻ nói “Lỗi là tại bố/mẹ!”, phụ huynh cần phản ứng một cách bình tĩnh, kiên nhẫn và đồng cảm. Điều quan trọng là không vội vàng phủ nhận hay phản ứng tiêu cực, vì điều đó có thể khiến trẻ cảm thấy bị bỏ qua hoặc không được tôn trọng. Thay vào đó, bố mẹ nên giữ giọng nói nhẹ nhàng và tạo không khí thoải mái để trẻ bày tỏ cảm xúc.

Ví dụ, bố mẹ có thể nói: “Bố/mẹ nghe con nói. Con nghĩ lỗi là tại bố/mẹ, đúng không? Bố/mẹ muốn hiểu thêm điều con đang cảm thấy.” Sau đó, hãy lắng nghe và công nhận cảm xúc của trẻ bằng cách đặt những câu hỏi như: “Con có vẻ đang rất buồn về chuyện này. Con nói rõ hơn để bố/mẹ hiểu không?” hoặc “Bố/mẹ xin lỗi nếu có điều gì khiến con cảm thấy như vậy. Hãy nói để bố/mẹ hiểu con hơn.”

Việc lắng nghe không chỉ giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng mà còn là cơ hội để bố mẹ hiểu rõ nguyên nhân của vấn đề.Khi trẻ đã bày tỏ, bố mẹ cần giúp trẻ nhận thức về trách nhiệm cá nhân thay vì chỉ đổ lỗi. Hãy dẫn dắt trẻ nhìn nhận rằng mỗi người đều có vai trò trong tình huống và khuyến khích trẻ suy nghĩ về cách giải quyết.

Ví dụ, bố mẹ có thể hỏi: “Con nghĩ xem, trong tình huống này, ai có thể làm gì khác để mọi chuyện tốt hơn?” hoặc “Chúng ta cùng nghĩ cách xử lý chuyện này nhé. Bố/mẹ muốn giúp con cảm thấy dễ chịu hơn”. Điều quan trọng là khuyến khích trẻ chuyển từ việc phàn nàn sang hành động.

Bố mẹ có thể hướng dẫn trẻ tập trung vào việc tìm giải pháp bằng cách hỏi: “Thay vì nghĩ lỗi tại ai, con có cách nào để mình cảm thấy tốt hơn không? Bố/mẹ có thể giúp con điều gì?” Đồng thời, bố mẹ cũng nên nhắc nhở nhẹ nhàng rằng việc đổ lỗi không giải quyết được vấn đề. Ví dụ, nói: “Bố/mẹ biết đôi khi bố/mẹ cũng làm sai và bố/mẹ sẵn sàng sửa đổi. Nhưng mỗi người cần tự chịu trách nhiệm cho hành động của mình. Con nghĩ mình có thể làm gì khác ở lần sau?”

Việc bố mẹ phản ứng bình tĩnh, đồng cảm và tích cực không chỉ giúp trẻ hiểu ra vấn đề mà còn dạy trẻ kỹ năng tự chịu trách nhiệm, kiểm soát cảm xúc và giải quyết vấn đề. Hơn nữa, cách xử lý này sẽ tăng cường sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình, tạo nên một môi trường yêu thương và hỗ trợ lẫn nhau.

Khi trẻ đổ lỗi cho bố mẹ, liệu đó có thể là một cách để trẻ thể hiện cảm xúc hoặc nhu cầu chưa được đáp ứng không? 

Khi trẻ đổ lỗi cho bố mẹ, đó có thể là cách trẻ biểu đạt cảm xúc hoặc nhu cầu chưa được đáp ứng mà trẻ chưa biết cách diễn đạt rõ ràng. Đây thường là dấu hiệu của sự căng thẳng, thất vọng hoặc cảm giác bất lực mà trẻ đang trải qua.

Trẻ, đặc biệt ở độ tuổi nhỏ hoặc thanh thiếu niên, thường gặp khó khăn trong việc nhận diện và bày tỏ cảm xúc một cách chính xác, dẫn đến việc đổ lỗi trở thành phương thức dễ dàng để thể hiện sự tức giận, buồn bã hoặc bất mãn.

Ngoài ra, trẻ có thể sử dụng hành vi này để tìm kiếm sự chú ý, phản ánh cảm giác bất công, hoặc bày tỏ mong muốn được bố mẹ quan tâm hơn. Trong một số trường hợp, đây cũng có thể là cách trẻ khẳng định nhu cầu độc lập, đặc biệt ở giai đoạn vị thành niên, khi trẻ chưa biết cách truyền tải nhu cầu này thông qua những cuộc trò chuyện mang tính xây dựng.

Thay vì coi đây là hành vi tiêu cực, phụ huynh nên xem đó là cơ hội để hiểu rõ hơn về cảm xúc và nhu cầu của trẻ. Cách phản hồi hiệu quả là bố mẹ cần lắng nghe, thấu hiểu và khuyến khích trẻ nói rõ cảm xúc của mình.

Chẳng hạn, bố mẹ có thể nói: “Bố/mẹ hiểu rằng con đang không vui. Con có thể chia sẻ rõ hơn điều gì khiến con cảm thấy như vậy không?” hoặc “Có phải con đang mong muốn bố/mẹ làm gì để giúp con không? Bố/mẹ rất sẵn lòng nếu có thể.”

Hướng dẫn trẻ nhận diện cảm xúc, chẳng hạn như nói: “Có vẻ con đang tức giận. Con nghĩ mình cảm thấy như vậy vì điều gì?” cũng giúp trẻ nhận ra gốc rễ của vấn đề. Đồng thời, bố mẹ nên khuyến khích trẻ tìm cách bày tỏ nhu cầu thay vì đổ lỗi, ví dụ: “Thay vì nói ‘lỗi tại bố/mẹ’, con có thể nói rằng con muốn được giúp đỡ hoặc muốn được lắng nghe hơn. Bố/mẹ luôn sẵn lòng lắng nghe con.”

Nhìn chung, việc trẻ đổ lỗi không phải là điều cần trừng phạt, mà là cơ hội để bố mẹ hiểu rõ hơn về cảm xúc của con. Thông qua sự thấu hiểu, đồng cảm và hướng dẫn, phụ huynh có thể giúp trẻ học cách bày tỏ cảm xúc một cách lành mạnh, đồng thời tăng cường sự gắn kết trong mối quan hệ gia đình.

Có những kỹ thuật giao tiếp nào giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn khi thừa nhận lỗi lầm?

Để giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn khi thừa nhận lỗi lầm, phụ huynh cần áp dụng các kỹ thuật giao tiếp mang tính khuyến khích, đồng cảm và không phán xét. Trước hết, hãy tạo môi trường giao tiếp an toàn bằng cách sử dụng giọng nói nhẹ nhàng, tránh chỉ trích hoặc áp đặt.

Chẳng hạn, thay vì hỏi: “Tại sao con lại làm thế?” (mang tính buộc tội), bố mẹ có thể nói: “Con có thể kể cho bố/mẹ chuyện đã xảy ra như thế nào không? Bố/mẹ muốn hiểu rõ hơn.”

Khi trẻ chia sẻ, bố mẹ cần lắng nghe tích cực, duy trì giao tiếp bằng mắt, gật đầu và phản hồi để trẻ biết mình đang được quan tâm, như: “Bố/mẹ hiểu rồi, con có thể nói thêm nữa không?” hoặc “Bố/mẹ thấy con rất buồn về chuyện này.”

Đồng thời, công nhận cảm xúc của trẻ bằng cách diễn đạt sự thấu hiểu: “Bố/mẹ biết lúc đó con rất giận, nên con đã không kiềm chế được, đúng không?” hoặc “Có vẻ con đang lo lắng, không sao, cứ kể hết mọi chuyện. Bố/mẹ sẽ giúp con.”

Ngoài ra, bố mẹ nên khuyến khích trẻ tập trung vào việc tìm giải pháp thay vì chỉ chú ý đến lỗi lầm. Ví dụ, khi trẻ làm vỡ đồ, thay vì nói: “Con lúc nào cũng bất cẩn!” hãy thử: “Con làm vỡ ly, nhưng không sao, con nghĩ mình có thể làm gì để sửa chữa?” Điều này giúp trẻ học cách xử lý hậu quả thay vì né tránh trách nhiệm.

Phụ huynh cũng cần tránh dùng từ ngữ chỉ trích như “Lúc nào con cũng làm rối mọi thứ!” và thay vào đó sử dụng cách tiếp cận tích cực: “Chuyện này hơi rắc rối, con nghĩ mình và bố/mẹ nên làm gì để giải quyết?”

Một cách khác là chia sẻ những câu chuyện cá nhân của chính bố mẹ để trẻ thấy rằng sai lầm là điều bình thường và có thể học hỏi từ đó. Ví dụ: “Hồi nhỏ bố/mẹ cũng từng làm đổ nước ra bàn. Lần đó bố/mẹ đã tự dọn dẹp và học cách cẩn thận hơn.”

Khi trẻ thừa nhận lỗi, đừng quên khen ngợi để khích lệ: “Bố/mẹ rất tự hào khi con dám nói thật, điều đó rất dũng cảm!” hoặc “Việc con nhận lỗi là một bước rất trưởng thành.” Hãy cho trẻ tham gia sửa chữa hậu quả, như cùng lau dọn hoặc xin lỗi người bị ảnh hưởng, để trẻ học được trách nhiệm.

Cuối cùng, phụ huynh cần giữ lời hứa về việc hỗ trợ thay vì trừng phạt, đảm bảo rằng trẻ không cảm thấy sợ hãi khi thừa nhận sai lầm. Ví dụ: “Bố/mẹ sẽ không mắng con đâu, nhưng bố/mẹ cần biết chuyện gì đã xảy ra để giúp con xử lý.” Bằng cách giao tiếp cụ thể và tích cực, phụ huynh không chỉ giúp trẻ cảm thấy thoải mái khi thừa nhận lỗi mà còn khuyến khích trẻ học cách đối mặt với vấn đề, giải quyết hậu quả và phát triển trách nhiệm cá nhân.

Nguồn: https://arttimes.vn/gia-dinh/tre-noi-loi-la-tai-bo-me-cach-phan-ung-kheo-leo-se-day-con-ngoan-ngoan-biet-phan-biet-dung-sai-c59a56647.html